Çok değil, evvelki yazımda (Durum Bildirimi 11.01.2024) toplumun yetersiz gıdaya erişiminden ve endişelerimden bahsetmiştim. Dün Mahfi Eğilmez Hoca’nın X’de yazdıkları tam yerine rast geldi ve cuk oturdu. Hoca sadece enflasyon değil Skimpflasyon (ürün /hizmet kalitesinin azalması) ve shrinkflasyondan (birim ücrete karşılık alınan hizmet/ürün miktarının azalması) bahsediyordu. İlerleyen saatlerde greedflasyonu ( yüksek enflasyonun yarattığı ortamdan yararlanarak mal ve hizmetlerin satış fiyatlarını enflasyonun da üzerinde artırma ) ekledi. Gün içinde yine X’de Eskişehir’de bir küçük işletmecinin yazdıklarını okumak üstüne tüy dikti, bildiğimiz aşikar oldu. Diyordu ki, toptancılar herkesin kar marjını yükseltmek için kilosu 120 TL olan değil 50 TL olan kremayı kullandığını söylüyormuş. Daha kokusundan midenin sonraki halini düşünmek zor değilmiş. Öyledir, muhakkak.

Yine X’de gözüme takılan ve yine elbette bildiğimiz bir şey daha var. Yiyecekten deterjana hangi marketin rafında duracağına göre ürün kalitesi belirlenerek malların üretildiğine dair bir söylenti dolaşıyor. Bunun ülke bazlı ve en yaygın olanı, “yurtdışındaki Nutella’nın tadı daha güzel oluyor”un uzun yıllara dayanan bir geçmişi vardı ama insanın aynı sokakta ama farklı klasmandaki marketlerden birinden aynı marka ürünün fiyatı daha uygun ama daha kalitesiz aldığına inanası gelmiyor.

Skimpflasyon ortamında paranızla A’dan  Z’ye kaliteli hizmet ve ürüne ulaşmanız zorlaşır.

Genelde lafı dolandırırım ama bu sefer kendimi yazıda eğleme kısmını pas geçeceğim ve size herkesin yaşaması muhtemel, kolay anlaşılabilir olduğunu düşündüğüm bir örnekle sağlık açısından durumun ciddiyetini anlatmaya çalışacağım.

Konumuz Vitamin B12. Vitamin B12’yi vücut üretmez. Temel kaynağı hayvansal gıdalardır. Bunların başında  ciğer ve kırmızı et gelir, mandıra ürünleri ve yumurtada da vitamin B12 bulunur. Etin içeriğindeki vitamin B12 düzeyi çeşitli faktörler önemlidir. Hayvanın beslenme şekli ve niteliği etin ya da sütün vitamin B12 düzeyini etkiler. Hayvanlar vitamin B12’yi topraktan veya kendi sindirim sistemlerinden bulunan mikroorganizmalardan alırlar. İnek gibi geviş getiren hayvanların midelerinde mikrobiyal sentez yoluyla Vitamin B12 elde edilir. Doğal ortamda yetiştirilen, çayır çimen dolaşan hayvanlarda ve sütlerinde vitamin B12 daha yüksektir. Hayvanın ciğerinde kasından daha fazla vitamin B12 bulunur. Elbette hayvansal ürünlerin işlenme, saklanma ve pişirilme süreçleri de Vitamin B12 nin miktarında önemlidir. Mesela, ülkemizde et su içeriğini tamamen kaybedene kadar yani yanmaya yakın pişirilir ki, içinde vitamin B12 çok azalır.

vNormal beslenme ile günlük 2.4 mikrogram alınması yeterlidir. B12 itamini vücudumuzun sinir hücrelerini ve kan hücrelerini sağlıklı tutmasına yardımcı olan önemli bir besindir. Ayrıca vücudunuzun tüm hücrelerinizdeki genetik materyal olan DNA’yı yapmasına da yardımcı olur. Vücudunuz B12 vitaminini kendi başına üretmediği için B12 vitamini içeren yiyecek ve içecekleri tüketmeniz gerekir. Yeterli miktarda besinlerle alınmadığında her insanda her yaşta B12 vitamini eksikliği gelişebilir. 60 yaş ve üzeri kişilerde diğer yaş gruplarına göre B12 vitamini eksikliği görülme olasılığı daha yüksektir. İnsanların yaklaşık %1,5 ila %15’inde B12 vitamini eksikliği vardır. Yaş aralıklarına göre B12 vitamini eksikliği yaşayan kişilerin yüzdeleri şöyledir: 20 ila 39 yaş arasındaki kişilerin en az %3’ü. 40 ila 59 yaş arasındaki kişilerin en az %4’ü. 60 yaş ve üzeri kişilerin en az %6’sı. Yaşlılarda bu oranın yüksek olmasının nedeni yaşamın doğal döngüsü içinde iştah azalması, sindirim sistemi sorunları olabilir. Daha genç yaş gruplarında vejeteryan ve vegan beslenme tercihi olanlarda Vitamin B12 eksikliği toplumun geneline göre daha sık görülmektedir. Bu beslenme tipini tercih edenler dışarıdan takviye alarak eksikliği gidermelidirler.

Diğer taraftan yeterli miktarda alınsa bile başka sebepler de Vitamin B12 nin yeterli emilmemesine neden olabilir: Sindirim sistemi (özellikle mide) hastalıkları, obezite cerrahisi geçirmiş olmak, vs.

Vitamin B12 eksikliğinde bir anemi (kansızlık) türü gelişir ancak anemi buzdağının görünen parçası olabilir, çünkü nörolojik belirti ve bulgular çok daha önceden başlar ve nörolojik hasar geri dönüşümsüzdür. Vitamin B12 eksikliği giderilerek kansızlık tedavi edilebilir ama nörolojik hasar başladıysa tedavi ile büyük ihtimalle istenilen sonuç elde edilemeyecektir.

Genel fiziksel belirtileri şöyle sıralayabiliriz:

• Çok yorgun veya düşkün  hissetmek.
• Açıklanamayan bulantı, kusma veya ishal yaşamak
• İştahsızlık
• Kilo kaybı
• Ağız veya dilin ağrıması.
• Sarımsı, soluk cilt rengi

Nörolojik belirti ve bulguların içinde şunlar yer alır:

• Ellerinizde ve ayaklarınızda uyuşma veya karıncalanma.
• Görme problemleri.
• Bir şeyleri hatırlamakta zorluk çekmek veya kafanın kolayca karışması.
• Günlük yaşamda yaptığınız işlerinizi yürütmekte veya konuşmakta zorluk.

B12 vitamini eksikliği tedavi edilmezse sinir sistemi ve beyni etkileyen kalıcı ciddi etkilere neden olabilir. B12 vitamini eksikliğinin daha ciddi etkileri şunlardır:

• Periferik nöropati (kol ve bacaklarda sinirlerde hasar)
• Omuriliğin dejenerasyonu (subakut kombine dejenerasyon) (denge ve koordinasyon sorunları)
• Felç.
• Bağırsak inkontinansı ve/veya idrar kaçırma.
• Erektil disfonksiyon (cinsel yetersizlik)
• Depresyon.
• Paranoya ve sanrılar.
• Hafıza kaybı.

Ülkemizde enflasyon var, her şeyin fiyatı her gün artıyor. Gıda içinde en pahalı olanların başında  et ve süt ürünleri geliyor. İşin içine skimpflasyon girince et ve süt ürünlerine erişseniz, muhtemelen artık daha kalitesiz olanı alacaksınız ve onun içeriğindeki vitamin B12 vücüdunuzun ihtiyacını kaşılamıyor, karşılamayacak. Çok basit, eğer Anadolu’nun herhangi bir yerinde (Çanakkale, Erzincan, Yozgat, Kayseri, vs hiç fark etmez) et yeme deneyiminiz varsa vitamin B12 içeriğinden vazgeçtim, sadece lezzetinin bile çok farklı olduğunu doğrulayacaksınızdır. Bir başka örnek olarak, uzun zamadır yaşadığımız, “gezen tavuk” yumurtası ve yumurta üretim tesislerinden elde edilen yumurtalar arasındaki farkı verebilirim.

Bazen abartarak, “belki de torunlarımız bizden < bir zamanlar gerçek et yiyenler varmış> diye bahsedecekler” diyorum. Diğer taraftan  et üretim maliyetinin çok yüksek, nitrojen ayak izi  açısından çevreye zararlı olduğunu da biliyorum ama sağlığı korumak dendiğinde hangi koşullarda üretildiği, içinde etikette yazdığı kadar içerip içermediğini bilmediğimiz hap şeklinde besin takviyelerini kullanmak da ne yazık ki, bana “henüz” cazip gelmiyor. Vitamin B12 eksikliğine bağlı belirti bulguları (kolunu bacağını hissetmeyen, dengesini sağlayamayan, düşen, idrarını tutamayan, olmadık hayaller görme ve bellek sorunları)  olan kişi sayısı arttıkça bir distopyanın içine doğru çekilecekmişiz gibi geliyor. Şimdilerde iğnelerle, ilaç olarak onaylanmış haplarla eksik vitamin B12 yi tamamlamaya, zararsız görünen kafa karışıklıklarını ve unutkanlıkları,  uyuşan kollar ve bacaklardaki ağrıları gidermeye bir bakıma günü kurtarmaya çalışıyoruz. Sağlık bozulduğunda şunu bilmelisiniz ki, vücudumuzda hiçbir şey akşamdan sabaha bir anda değişmiyor, hepsinin bir geçmişi var. 

Toplum sağlığı devlet için önemlidir, önemli olmalıdır. Halk sağlığını daha iyi yere taşımak için yapılması gereken popülist politikalarla bireyleri hastanelerde poliklinik kapılarına yığmak değil, toplum sağlığını bozulmadan korumak için makul ve mantıklı, uygulanabilir politikalar üretmek ama dahası vatandaşların sağlıklı olması için temel ihtiyaçlarının karşılandığından emin olmaktır.

Eksikliğinde oluşacak yıkıcı sonuçlarıyla maksadımı anlatmaya yardımcı olacağı için Vitamin B12  örneğini verdim. Demeyin ki, “ona gelene kadar neler var”. Biliyorum, siz hiç merak etmeyin. 

Öyle yani…

P.S. 1: Kendimi çok tuttum ama yazmadan edemeyeceğim. Birisi (o kişi kesinlikle ben değilim) çıksa ve dese ki, “bak skimpflasyon yüzünden yeterli et yiyemeyince vitamin b12 eksikliği cinsel yetersizliğe sebep oluyormuş,” acaba bir uyanış olur mu? Demeyeydim iyiydi, demiş oldum.

P.S. 2: Aramızda kalsın, “Skimpflasyon” yazmak çok zor. Kaç kere kontrol ettim umarım yanlış anlaşılmaya sebep olacak yazım hatası yapmamışımdır.

P.S. 3: Meraklısına… 85 gr ette (kıyma değil biftek) 1,5-2,5 mikrogram vitamin B12 vardır. 4 kişilik ailenin günlük ihtiyacı yaklaşık yarım kilogram kadardır. 😔